Социјалната политика и унапредувањето согласно стандардите на проектот „ЕВРОПА (Југоисточна Европа) 2020“ – примерот на Македонија во компарација со државите од југоисточна европа

*напомена: овој труд е изработен и одбранет во 2016 година, а воедно заради заштита на авторските податоци, овде (подолу) е само половина од трудот објавен и тоа во новинарски (колумнистички) стил, односно без цитирања, користената литература, методологија на истражување, фусноти и без дополнителните објаснувања на некои од поимите и значеањата во трудот ! 

ВОВЕД 

          Европската Унија беше создадена за да се исполнат одредени политички цели и тоа по пат на економска соработка. Европските земји се само мал дел од вкупното светско население. Затоа тие мора да продолжат да се здружуваат со цел да обезбедат економски развој, социјален просперитет, и со цел да им бидат конкурентни на другите големи економии на светската сцена. Стратегијата ЕВРОПА 2020, како и стратегијата на ЈУГОИСТОЧНА ЕВРОПА (ЈИЕ) 2020 во голем обем ги осмислува, креира и потенцира предизвиците, проблемите и решенијата за социо-економски просперитет на државите кои се опфатени под гео-политичкото пространство за кои се креирани. Мирот, правилното распоредување на ресурсите, гео-политичката местоположба, во сооднос и влијание на социјалните фактори и атрибути ќе биде тема на магистерскиот труд, а во надополнение ќе се осврнам на социјалната политика, основните дефиниции, и придобивките за граѓаните.  

       Современите сфаќања за општествените процеси го определуваат развојот како централен интерес за потребите и аспирациите на луѓето во граѓанското општество. Како важен дел на демократската основа на уредување на општествените односи интересот за развојот на општеството, а особено на социјалниот развој, е неделив и присутен во сите сфери на работа и живеење. Искуствата и сознанијата до кои е дојдено во процесот на општествениот развој само ја потврдува оправданоста и грижата на релевантните фактори во секоја држава да се овозможи и поттикне развојот во економската и социјалната сфера. За да постои развој потребни се мир, стабилност и безбедност во рамките на секоја земја и меѓу нациите во денес се поинтегрираниот свет. Развојот треба да се остварува како сопствено право и тој е од суштинско значење за постигнувањето на мирот и безбедноста, како во рамките на нациите така и меѓу нациите. Од друга страна, без развој не може да постои ниту мир ниту безбедност и се нарушува стабилноста на општеството. Глобализацијата создава поголеми можности за соработка и размена на идеи и знаење, за примена на техничкиот напредок што придонесува за поповолни услови за раст и развој. Искористувањето на овие предности и поврзувањето на државите билатерално и во рамките на светските мултилатерални организации и структури упатува на нови можности кои се во функција на унапредување на развојните процеси. Економскиот раст и развој се важни и се основа за социјалниот развој во сите земји. Тие се меѓусебно обусловени и причинско-последично поврзани.

        Напорите за одржување на економски подем ги јакнат основите за социјалниот развој. Од друга страна, праведниот социјален развој е неопходна основа за севкупниот развој и важен фактор за искоренување на сиромаштијата и јакнење на пазарните потенцијали. Обусловеноста и причинско последичната поврзаност на економскиот и социјалниот развој е предмет на постојана опсервација, како и потребата од планирање на социјалниот развој како процес со стратешка основа и со цел за задоволување на растечките потреби на општеството.   

           Врвна цел на развојот е да се подобри и зголеми човечката добросостојба и квалитетот на животот за сите луѓе. Луѓето треба да се во центарот на планирањето на развојот, односно економијата треба да се насочи кон поефикасно задоволување на човечките потреби. Праведниот социјален развој е неопходна основа за севкупен развој и важен фактор за искоренување на сиромаштијата.

         Мерењето на влијанието на степенот на достигнатиот развој врз нивото на социјалната сигурност преку индикатори, показатели на ниво на држава или систем може да ги отсликува тенденциите и правците на движење на идните трендови на истражуваната појава. Не пледирајќи на оформување на модел за оваа намена, на што претходно е укажано, само се истакнува оваа неопходност, како во поглед на оформување на аналитичка апаратура (за што индикаторите за милениумските цели се само добра стартна основа), така и за компаративен модел за следење на варијаблите кои би ги претставувале можните развојни детерминанти и нивоата на социјална сигурност што се реално остварливи и се зависни од степенот на достигнатиот развој.   Сите овие прашања се централни за социоекономски политики на секоја земја од ЈИЕ, а исто така, се од клучно значење елементи во процесот на пристапување во ЕУ. Затоа, во суштина, Стратегијата за ЈИЕ 2020 обезбедува рамка да им помогне на владите во регионот да се имплементираат нивните индивидуални стратегии за развој, вклучувајќи ги и пристапувањето во ЕУ, подобрување на националните напори преку фокусирање на регионална соработка во оние полиња кои се специфични прашања и кои можат да имаат корист заедничките пристапи и креирање на заедничка визија. Голем број на специфични секторски димензии погодни за регионална соработка се идентификувани под секој столб на активности во овие димензии, при што се очекува да придонесат за постигнување на главни цели. 

ПРЕДМЕТ НА ТРУДОТ

      Предмет на овој труд се Стратегијата ЕВРОПА 2020 и Стратегијата ЈУГОИСТОЧНА ЕВРОПА (ЈИЕ) 2020 во кои се содржани начелата на Националните стратегии и документации на долг, среден и краток рок на Македонија и како тие ќе влијаат за развивање на македонското општество. Посебниот осврт на социјалната димензија од именуваните Стратегии ќе допринесе за детално анализирање на нив од социо-економски аспект, како и од граѓанско-политички аспект. Како секој систем, така и социјалните системи, системите на социјална заштита и социјална сигурност поминуваат низ развојни фази и реформи кои соодветствуваат на достигнатото ниво на развиеност на државата. Постојаното доградување и усовршување на овие системи произлегува од перменентните балансирања на различните интереси кои се изразуваат во рамките на стратифицираните групи во општеството. Така, социјалната политика е област која бара постојано приспособување и адаптирање, како на потребите на лицата кои се корисници на социјална заштита, така и кон реалните можности на системот и на државата за да ги остварува овие политики со почитување на меѓународните норми и стандарди. Социјалната политика се надополнува со правото за минимум стандард за сите, кое кореспондира со мерките за вработување, пристојна работа, мудра стратегија за минимум невработеност, и достоинствени услови за работа која ќе обезбеди услови за живот, како на граѓаните кои нормално се вработуваат, така и на загрозените категории на граѓани. 

        Она што е важно во контекст на оваа ново предложена политика е претходно согледување на искуствата од другите земји, темелен осврт на потребите за нејзиното воведување во Македонија, како и сеопфатна анализа на севкупните ефекти од ваквата политика како врз поединците, така и врз системот на социјална заштита. Според Јандру и Садулет овие програми се, пред се популарни меѓу политичарите и меѓународните развојни агенции затоа што се ориентирани кон ефикасноста, но, истовремено служат да трансферираат средства и кон сиромашните. Истите автори истакнуваат дека програмите поврзани со условените парични трансфери во многу случаи се покажуваат исклучително големи и скапи. Истакнуваат дека и во случаите на најдобри искуства, ефективноста на ваквите програми во различни национални контексти и одржливоста на нивните социјални ефекти се поставуваат како проблематични. Конечно, Фарингтон, Харвеј и Слејтер укажуваат за важноста на политиката на условените парични трансфери, дека ваквите програми мора да бидат надополнети со дополнителни комплементарни инструменти, а политиката и понатаму мора да работи на отстранување на социјалната, пазарната и административната дискриминација против сиромашните, доколку истите сакаме да бидат вклучени поактивно во развојниот процес.

            Од аспект на новата политика, целисходноста на гореспоменатото, т.е. на новата социјална политика, би се ефектуирало преку четирите главни стратешки особини содржани во сржта на анализираните Стратегии (со особен осврт на стратегијата ЈИЕ 2020):

• Рационален развој: од страна на извршување на целите за унапредување на општеството да иновираат и наместо да уназадуваат, да се натпреваруваат за трошоците на работна сила со додадена вредност.
• Одржлив развој: од страна на надлежните органи подигање на нивото на конкурентност на приватниот сектор, развој на инфраструктура и поттикнување на позелен и повеќе енергетски ефикасен раст.
• Сеопшт раст: со ставање поголем акцент на развивање на вештини, креирање на работни места, инклузивно учество на пазарот на трудот и на здравјето и благосостојба.
• Управување за раст: преку зголемување на капацитетите на јавната администрација за зајакнување на владеењето на правото и намалување на корупцијата, создавање на благонаклонета животната средина и испорака на јавни услуги неопходно за економскиот развој.

    Сите овие особини се централни за социо-економските политики на секоја земја од Југоисточна Европа, а исто така, се од клучно значење елементи во процесот на пристапување во ЕУ. Затоа, во суштина, Стратегијата за ЈИЕ 2020 обезбедува рамка да им помогне на владите во регионот да се имплементираат нивните индивидуални стратегии за развој, вклучувајќи ги и Пристапувањето во ЕУ, подобрување на националните напори преку фокусирање на регионална соработка во оние полиња кои се специфични прашања и кои можат да имаат корист заедничките пристапи и креирање на заедничка визија. Голем број на специфични секторски димензии погодни за регионална соработка се идентификувани под секој столб на активности во овие димензии, при што се очекува да придонесат за постигнување на главни цели.

ЦЕЛИ И ЗНАЧЕЊЕ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО

Истражувањето на темата која одбрав да ја бранам со тезата на магистерскиот труд, е тесно поврзана со развојот на социјално-економските и политички сфери во државата од повеќе аспекти. Целта на истражувањето е да се даде општ преглед преку употреба на неколку методи и техники.

Генералните цели на ова истражување се:

• Стандардите кои треба да бидат исполнети од земјите вклучително и на Македонија
• Подигнување на општествената свест на граѓаните за тоа колку се важни и корисни европските фондови
• Потребата од обучување на кадри за подобра конкурентност
• Влијанието на институциите и нивната помош при информирање и аплицирање на корисниците
• Влијанието на европските образовни програми во образовниот систем на Македонија и државите од Западен Балкан
• Креирање на „паметна“ и одржлива политика од државите од Западен Балкан, вклучително и на Македонија
• Претставување на моменталната состојба и позитивна односно негативна клима кај населението за прифаќање и употреба на средствата од ЕУ. 

       Според нив, социјалниот напредок би се постигнал со обединување на напорите и ефектите што се создаваат од индивидуите, од социјалните групи и колективитети со цел за исполнување на нивните барања, потреби, развојни стремежи и цели, кои, често може да бидат и хетерогени., Ова е со цел за придвижување во насока на подобро, похумано општество, насочено кон остварување на развојните потенцијали и подигање на квалитетот на работните, животните и општествените услови го дава белегот и ги детерминира социјалниот развој и социјалната сигурност. Развојниот процес се движи низ повеќе фази и минува од искуствени сознанија до свесно раководен систем. Општеството низ тој процес акумулира сознанија и ги открива и дефинира потребите, како и начините и можностите за нивното решавање. Низ таквите процеси се изградува свесноста за развојните достигнувања, за ресурсите кои се достапни, но и за пречките кои се јавуваат во развојните домени, особено во социјалната сфера.  

         Секоја држава се стреми кон развој на општеството, така и Република Македонија иако сеуште не е членка на Европската Унија се стреми кон подобро општество и кон овозможувањето на граѓаните на подобар општествен живот.

      Општествена цел на трудот е дека социјалната заштита во Македонија е систем на мерки, активности и политики за спречување и надминување на основните социјални ризици на кои е изложен граѓанинот во текот на животот, за намалување на сиромаштијата и социјалната исклученост и за јакнење на неговиот капацитет за сопствена заштита. Под социјален ризик се подразбираат: ризици за здравјето (болест, повреда и инвалидност); ризици на старост и стареење; ризици на еднородителско семејство; ризици од невработеност, губење на приход за издржување по основа на работа и слично; ризици од сиромаштија и ризици од друг вид на социјална исклученост.

     Од друга страна, Европската унија во текот на последните децении ги канализира своите цели кон воспоставување на економска и социјална кохезија меѓу нејзините земји членки, обезбедување поддршка за економскиот и општествен развој на земјите кои не се членки на ЕУ, како и за оние кои минуваат низ процесот на станување членки на ЕУ.

    Главна цел на политиката на кохезија на ЕУ е да се помогне во намалувањето на економските и општествените диспаритети во рамките на земјите членки на ЕУ, како и да им се помогне на земјите кои пристапуваат кон ЕУ за ефективно и ефикасно спроведување на оваа политика по нивното станување полноправни земји членки на ЕУ. Со промовирањето на кохезијата ЕУ придонесува за хармоничен и одржлив развој на економските активности во земјите членки, за пораст на вработувањето и развој на човечките ресурси во овие земји, како и за заштита и подобрување на животната средина.

        Затоа, Македонија како земја која се стреми кон европска иднина се труди да им овозможи на своите граѓани што е можно подобар општествен живот и повисок стандард  на живеење.

        Имено, покрај мерките за социјална заштита и социјална сигурност на граѓаните што се утврдени со закон, грижата на државата во Македонија за спречување на настанување на социјален ризик се остварува и преку преземање на мерки во даночната политика, вработувањето, политиката за стипендирање, домувањето, заштита на семејството, здравството, воспитанието и образованието и во други подрачја во согласност со закон. Тоа во прв ред се однесува на единственоста на функционирањето на системите кои одделно продуцираат мерки, ефекти и форми и видови на заштита, но и сигурност за поединецот и за неговото семејство. Ако се тргне од фактот дека за невработениот поединец системот за социјална заштита обезбедува паричен надоместок за покривање на егзистенцијалните потреби за него и за семејството, во исто време за ова лице се активираат и другите системи кои се инкорпорирани во заштитата, како на поединецот, така и за неговото семејство со што се продуцира сигурноста во системот.

          Како што е јасно истакнато, следните заеднички цели се фокусирани за формирање на идните акции:

- фокусирање на оние кои се соочуваат со сиромаштијата и социјалната исклученост со нивно помагање да го пронајдат излезот од тешкиот живот;

- помагање на оние кои страдаат од ризик на сиромаштијата и социјалната исклученост со превентивни стратегии.

За да се достигнат овие две цели, треба да се имплементираат следниве цели:

- безбедното вработување треба да претставува главен пристап кон социјалната заштита;

- пристапот до пристојно платените работни места значително се извршува со пристојно образование и правилно занимање кои ја принудуваат Владата да ги имплементира стратегиите за да ги намали трендовите на напуштање во основното и средното училиште;

- пристапот до субвенционираното и непрофитабилното домување треба да го зголеми стандардот на живеењето на оние без ваква можност;

- социјалните надоместоци треба да бидат зголемени со цел да се намали ризикот на настапувањето на сиромаштијата на ранливите социјални групи. 

ПРОЕКТОТ „ЕВРОПА (ЈИЕ) 2020“ – ОСНОВНИТЕ ПРИНЦИПИ И НАЧЕЛА

НА КОИ СЕ ОСНОВА И ВРЗ КОИ СЕ ПОТПИРА ИМПЛЕМЕНТАЦИЈАТА

            Министрите за надворешни работи на државите од југо-источна евроопа на завршниот состанок по повод потпишување на свечена декларација за усвојување на Стратегијата ЈИЕ 2020, се согласија за унапредување на економскиот и социјалниот развој во Југоисточна Европа, како и за тоа да се доведе до благосостојба и унапредување на регионот кон Европската Унија. Министрите имаа многу слични ставови при гласањето, а се изјаснија дека оваа стратегија има многу сличности со стратегијата Европа 2020 година, но е прилагодена на специфичните потреби на регионот. Според министерската декларација главните цели на Југоисточна Европа за 2020 година се: зголемување на регионалниот БДП по глава на жител од 38% на 46% од просекот на ЕУ, зголемување на вкупната вредност на размената на стоки и услуги во регионот на повеќе од 130%; и намалување на трговскиот дефицит за 14,1 - 11,6% од регионалниот БДП. Понатаму, ЈИЕ 2020 цели да се зголеми регионалната трговија со стоки за повеќе од 230% т.е. до 42 милијарди евра; целокупните странски директни инвестиции (СДИ) да се зголемат на 7,5 милијарди евра, а БДП по вработено лице да се зголемат за 33%. Покрај тоа што се сака да се зголеми стапката на создавање претпријатија за 20%, извозот на стоки и услуги по глава на жител од регионот треба да достигне зголемување до 2020 година за 130%, а вкупната стапка на вработеност од ново зголемување од 12%. Конечно, се предвидува 300.000 високо образовани луѓе да се квалитетно спремни за работната сила во регионот преку зголемување на ефикасноста на владата за 20% до 2020 година". Сите овие индикатори директно би влијаеле кон создавање на една нова, побезбедна и поефективна социо-економска политика, со посебен осврт на социјалните гледишта и заштита на граѓаните. Основните принципи кои го водат развојот и унапредувањето на Стратегијата ЈИЕ 2020, како надополнение и продолжение на Стратегијата ЕУ 2020 се: 1). потребата од зајакнување на општествениот просперитет и отворањето на работни места; и 2). да се истакне важноста од усвојување на европската перспектива за иднината на регионот.         Стратегијата е донесена за да се забрза напредокот од страна клучните фактори за подобрување на националните напори преку заеднички пристап и гледиште кон иднината. Исто така, стратегијата се стреми кон формирање на сеопфатен модел на развој за регионот, а има за цел да ги стимулира клучните долгорочни двигатели на растот како што се: иновациите, вештините и интеграцијата на трговијата.

      Како и Стратегијата Европа 2020, и стратегијата ЈИЕ 2020 се состои од центриран збир на меѓусебно поврзани столба за регионален и национален развој. И кај двете стратегии главните столба се идентични, и тие се:

• Интегриран раст: чија кореспонденција и имплементација се состои преку промоција на регионалната трговија и инвестициски врски и политики кои се недискриминаторски, транспарентни и предвидливи;

• Рационален развој: кој предвидува акција од страна на извршните органи да иновираат наместо да се натпреваруваат во сооднос трошоците на работна сила со додадена вредност;

• Одржлив развој: од страна на административните и политичките актери кон подигање на нивото на конкурентност на приватниот сектор, развој на инфраструктурата и поттикнување на позелен и повеќе енергетски ефикасен раст;

• Сеопшт раст: со ставање на поголем акцент и капацитет за развивање на вештини, креирање на работни места, инклузивно учество на пазарот на трудот и на здравјето, безбедноста и благосостојба на вработените и граѓаните во глобала;

• Управување на растот: преку зголемување на капацитетите на јавната администрација за зајакнување на владеењето на правото и намалување на корупцијата; преку создавање на бизнис- пријателска средина и испорака на јавни услуги неопходни за економскиот развој на секоја држава посебно. Сите овие прашања се централни за социо-економски политики на секоја држава од ЈИЕ и исто така се елементи од клучно значење на процесот на пристапување во ЕУ.

            Во самата суштина, стратегијата ЈИЕ 2020 обезбедува рамка да им помогне на владите во регионот да се имплементираат нивните индивидуални стратегии за развој, вклучувајќи ги и заедничките погледи кон одредени прашања. Од друга страна, стратегијата ЕУ 2020 предвидува рамка за меѓусебен развој кон подобрување на само претходните пет столба. Пристапувањето во ЕУ цели од една страна кон подобрување на националните напори преку фокусирани регионални соработки во оние специфични прашања кои можат да имаат корист од еден заеднички пристап. Од друга страна, големиот број на специфични секторски димензии погодни за регионална соработка се идентификувани под секој столб засебно и специфичните активности во овие димензии се очекува да придонесат за постигнување на главните цели кои се поставени за секој столб.

2.1.Основни принципи и начела, т.е. Столбови на стратегијата ЈИЕ 2020

2.1.1. Интегриран раст

     Зголемувањето на вкупната стапка на вработеност, е како процент на зголемувањето од 15+ годишно работливо население од 39,5% на 44,4% во државите од ЈИЕ регионот (според EUROSTAT мерено од 2010 до 2014 година). Оваа зголемување предизвикува заедничките гледишта за иднината да се изедначуваат на сите држави од ЈИЕ регионот. Како за пример само: во 2012 година стапката на невработеност во Косово беше 35%, во Босна и Херцеговина околу 30%, во Србија 24%, а во Црна Гора 20%. Само Хрватска и Албанија пријавија стапка на невработеност под 20%. Во исто време, невработеноста на младите беше помеѓу 50-60% во Босна и Херцеговина, Косово и Србија, а околу 40% во Хрватска и Црна Гора. До 2014 година, долгорочната невработеност правеше сметки за расипување на економската благосостојба за околу 80% во сите претходно наведени земји, освен Хрватска  чие што разлошување беше до 66%.

         Поради создавање на заеднички ставови за борба против горенаведеното, државите од Југоисточна Европа постигнаа значителен напредок во нивната интеграција во европската и глобалната економија, како и во зајакнувањето на нивните меѓусебни регионални врски. Заради економската криза од 2008 година, во државите Централна Европа потпишан е Договор за слободна трговија кој стана инструмент во обезбедување на отворени и достапни регионални пазари. Организацијата ЦЕФТА направија важен чекор кон продлабочување на регионалната соработка со успешно пополнување на укинувањето на царините со стоки и значителна либерализација на трговијата со земјоделски производи. ЦЕФТА овозможува амбициозна агенда не само на либерализација на трговијата со стоки и услуги, но исто така и во однос на олеснувањето на трговијата, елиминација на нетарифните бариери и други области како политика што се инвестициите, јавните набавки, заштитата на правата на интелектуална сопственост (ПИС), конкуренцијата и правилата за државна помош. За нареден период, на дневен ред се предвидени со Договорот овој Договор да биде движечка сила во ЕУ процесот на пристапување на сите идни кандидати. Имено тоа, главната цел на столбот на Интегриран раст е промовирање на регионалната трговија и инвестицискии врски и политики кои се недискриминаторски, транспарентни, предвидливи за сите видови на стоки, инвестиции, услуги и луѓе во регионот. Постапката придонесува за понатамошна интеграција на регионот во европската и глобалната економија преку зајакнатото учество во меѓународни ланци на снабдување, втемелени за подобрување на меѓународната конкурентност поддржана во процесот на продлабочување на регионалната трговија и нови инвестиции. Поддршката при зајакнувањето на конкурентниот економски амбиент во регионот е од клучно значење за поддршка на слободниот проток на стоки и услуги, како и да се на ниво на игра во олеснувањето на приливот на СДИ (странски и домашни инвестиции). Агендата Интегриран раст опфаќа главни таргети, како: трговски аспекти поврзани со правилата за конкуренција, правата на интелектуална сопственост и јавните набавки. Овие области се каде што забрзано се врши усогласување со правила на ЕУ, како и со меѓународните, кои ќе имаат директно позитивно влијание и врз унапредувањето на регионалната трговија и инвестиции.

     Перспективата за интегриран раст овозможува заеднички можности да се бараат надвор од регионална слободна трговија и пристап на пазарот на регионот постоечки за потенцијалните извозни дестинации. Главната, т.е. централна задача на столбот на паметен раст е да промовира иновација и згрижувачки знаења за управување на раст во регионот. Оваа актовност се смета како главен извор на конкурентна предност и со додадена вредност создавање на иднина во регионот. Стратегијата ЈИЕ 2020 поставува зголемување за 32% во просек на продуктивноста на трудот, на пазарот на труд, во однос на 2010 година, како главна цел на овој столб – интегриран раст. Порастот на продуктивноста треба да биде придружен со зголемување од 18% во број на високо квалификувани лица во работната силa. Притоа, и двете цели на овој столб поддржуваат и се логично поврзани со севкупните стратешки цели на ЈИЕ стратегија 2020.

      Со цел да се постигнат овие цели, државите од регионот ЈИЕ ги имаат идентификувано клучните приоритетни активности кои имаат обврска да ги преземат во четирите главни области на политиката (policy) на ЈИЕ 2020. Во воведот на Стратегијата се нагласува дека иднината на регионот зависи од успешноста на земјите од ЈИЕ во создавање на погодна животната средина и соодветни услови за поддршка за забрзан развој на знаења, вештини, како и силен развој на економијата. Стратегијата ЈИЕ 2020, исто така, идентификува сет на конкретни постапки, инструменти и мерки кои државите ќе треба да продолжат да ги исполнуваат и по завршување на рокот на Стратегијата со цел да се постигнат овие цели.

2.1.2. Паметен раст

          Дефиницијата за паметен развој се потпира врз принципот за развивање на економија базирана на знаење и иновација, а преку таков вид на економија, да се дојде до зголемување на БДП по вработен до 32% во секоја држава посебно за наредниот период, т.е. до 2020 година. Како додаток на горенаведеното,  испланирано е да се оспособат 300.000 високо квалификувани луѓе во работната сила, а кои би биле ново вработени, со почеток на имплементација на Стратегијата „ЈИЕ 2020“ од 2015 година. Овие бројки се предвидуваат и во Иницијатива на Југоисточна Европа (ERISEE) како почетна иницијатива од страна на ЕУ и државите од ЈИЕ регионот за унапредувањата - сето она што понатаму во трудот ќе биде наведено, и Центарот за претприемништво  на Југоисточна Европа (SEECEL), како и во ново отворената Регионална канцеларија за Млади на ниво на ниво на Балканските држави (RICO), а кои ќе бидат поддржани во нивните задачи при имплементација од страна на ЕТФ.

Клучни активности за одвивање на столбот за паметен раст (значително разгледан во полето на образованието):

• Зголемување на рамноправен пристап во учеството на сите граѓани и создавање на  висок квалитет на образование на сите нивоа, во согласност со мерките за непречено признавање на квалификации (електронско ажурирање на личните податоци – CV), како и поддршка на мобилноста во ЈИЕ регионот;

• Спроведување на мерки за да се спречи почетокот на училишното "напуштање" на учениците од сите категории на граѓани (т.н. Brain drain) и спроведување на активности за да се подобрат стапките на завршување на сите нивоа на образование, со што директно ќе придонесува за инклузивност и негувањето на доживотно учење;

• Управување на системите за образование и обука за подобро да ги задоволат економските потреби и потребите на пазарот на трудот (и да се обезбеди целовремено и квалитено образование на учениците со соодветни вештини на пазарот на трудот);

• Принцип за воведување на претприемништвото и претприемничкото учење како клучна компетентност на сите нивоа на образование и обука (обука на деца, обука на наставници, обука на вработени, обука на баратели на работа,...).

Со цел овие цели ефективно да се сместат во регионалниот базен на знаење и да го ослободат својот иновативен потенцијал, ЈИЕ државите треба да инвестираат повеќе и кон подобри услови во истражување и иновации, давајќи предност на инвестиции со директна можност на потпора на генерациите (т.н. вид на генерациска солидарност) од други економски средства на располагање, кои придонесуваат за 'паметна специјализација и истражување" на регионот. Ова, пак, подразбира унапредување институционални и политички реформи и преземање на стратешки инвестиции во четири области:

1. подобрување на истражување и продуктивност со инвестирање во човечки капитал за истражување, селективна надградба и подобро користење на расположливите инфраструктури, подобрување на режимот на поттик за истражување за различни перформанси, како и унапредување на Болоњскиот процес (процес кој ќе започне да се унапредува на ниво на ЈИЕ државите вклучувајќи ја и Република Македонија во Октомври 2016 година, додека на ниво на ЕУ унапредувањето се изврши во Декември 2015 година на состанок помеѓу членови од Европската образовна програма за Болоњски систем, Европската комисија и Европската Унија на Студенти (ESU)), и систем за понатамошна интеграција во европското истражувачко подрачје;
2. олеснување на научно-индустриската соработка и трансфер на технологија со натамошно усогласување помеѓу образованието и индустријата, регулирање на интелектуалната сопственост за управување со јавни - истражувачки организации, развој на технологијата во организации (како трансфер на технологија за работа во канцеларии), и финансиска поддршка за научна-индустриска соработка.  

        Понатаму, како крајна цел на овој столб е „дигитално општество“. Општата цел на димензијата "дигитално општество" е понатамошно подобрување на соработката од аспект на економски и социјален развој во Југоисточна Европа и  користење на целокупниот потенцијал на информации и комуникации за да се поттикне иновацијата, економскиот раст, регионалната конкурентност и подобрување на квалитетот на животот. Постојат широки заеднички особини на Електронскиот систем на Југоисточна Европа (е-ЈИЕ): 1).ЕУ приоритети за изградба на единствениот дигитален пазар, 2).брз и ултра-брз пристап на интернет, 3).интероперабилност и стандардизација при употреба, 4).зголемување на довербата и безбедноста, 5).истражување и иновации, 6).подобрување на вештините за дигитална писменост и вклучување, и 7).проширување на придобивките од ИКТ за вклучување на најмаргинализираните слоеви во општеството (т.н. програма за вклучување на исклучените) преку бројни мерки и активности во разни сектори (образование, вработување, заштита, превоз,...).

2.1.3. Одржлив раст

          Постоечките четири димензии на одржлив раст придонесуваат за исполнување на главните цели од страна на оние кои вршат управување на егзогените ризици за економската активност и овозможување на економски раст и нови работни места како што е наведено во самата срж на Стратегијата ЈИЕ 2020. Поврзаните штетни промени на животната средина и климатските влијанија (ако емисиите на традиционални загадувачи продолжи) - најверојатно ќе пустошат човечки и природен капитал во најпродуктивните и најгустите економски области на регионот. Имено, предвидено е мало подобрување во демографијата која бара значителни и брзи чекори за подобрување на влијанијата врз животната средина – нешто кое исто така е предвидено во контекст на пристапувањето во ЕУ. Високиот степен на јаглеродниот интензитет во регионот веројатно е да го попречува извоз на конкурентноста и зголемување на ризикот од климатските промени кои влијаат на здравјето и животната средина. ЈИЕ регионот е исклучително подложен на потреси од безбедноста на снабдувањето со енергија и чувствителноста на побарувачката на енергија, која може да ја запре стопанска дејност. Овие ризици треба да се контролираат ако економскиот развој се смета како најпожелен во оваа стратегија, а сите чинители да имаат еднаква  шанса. Со ова се намалува фискалниот простор во државните буџети достапни за понатамошно проширување на многу потребните инвестиции во инфраструктурата, вклучувајќи ги оние во енергетскиот сектор. Под овие околности, Југоисточна Европа, како дел од еден поголем европски пазар, ќе треба да ги идентификува своите приоритети во енергетскиот сектор со цел да бидат во можност да го забрзааат растот до 2020 година, а во исто време да постане ефикасно искористувањето на ресурсите кои се наоѓаат во регионот на Југо-источна Европа и ниско - јаглеродната економија.

          Зголемувањето на создавање на нови претпријатија (нови бизниси годишно) во ЈИЕ регионот во текот од една година, од 2015 кон 2015 година порасна од 30.107 до 33.760 компании. Согласно направениот тренд, во периодот до 2020 година е предвидено зголемувањето на извозот на стоки и услуги по глава на жител од регионот од 1.780 евра да порасне до 4.250 евра, што ќе биде  намалување на трошоците за гориво по единица, и ќе влијае на транспортниот сектор и, следствено, намалување на единица на трошоците за превоз. Од друга страна со тоа ќе се подобри  интеграцијата на регионот во меѓународната економијата и ќе овозможи создавање услови за интра регионалната трговија. Вкупниот број на заштедите во вкупната потрошувачка на енергија може да имаат значајни придобивки за животната средина. Тоа е така, бидејќи сегашниот регионален енергетски микс е со повеќе јаглерод интензитет од европскиот просек, а исто така далеку поинтензивен конвенционален загадувач, при што секое намалување на вкупната употреба на енергија, исто така, го намалува влијанието на штетните гасови врз животната средина. Предвидените мерки ќе го намалат значително ризикот за животната средина, а со тоа и подобрување на раст на БДП за државите од ЈИЕ. А пробивот во ефикасноста на ресурсите ќе ја поддржи конкурентноста преку намалување на трошоците за производство и нејзините негативни влијанија врз животната средина и социјалните импакти, здравството, и обезбедување на ефикасни транспортни капацитети и можности за нов бизнис.

2.1.4. Инклузивен раст

     Трудовите пазари во регионот понекогаш можат хронично да имаат функција како дестабилизатори на регионот ЈИЕ преку ниски стапки на вработеност и активност, особено меѓу жените и младите, како и висока и перзистентна невработеност во некои слоевито разгранети држави како Босна и Херцеговина. Невработеноста кај младите е исклучително висока и по европските стандарди, и има тенденции уште повеќе да се влоши во текот на можна идна економска и финансиска криза. Покрај тоа, долгорочно невработените лица, се една карактеристика на пазарите на работна сила во регионот за повеќе од една деценија и носат директни последици во аспект на нивната социјална исклученост и понатаму, застареност на вештини. Од друга страна, вработеноста во неформалниот сектор е на високо ниво, со нивоа проценета на помеѓу 30% и 40%. Таму се значајни нееднаквости помеѓу побарувачката на работна сила и снабдувањето во регионот на ЈИЕ. Меѓу главните причини за овие неповолни развојни индикатори е недостатокот на вештини и надлежности. Згора на тоа, технолошкиот напредок создава побарувачка за вештини на повисоко ниво, која води до понатамошни празнини. И покрај значителните подобрувања на здравствената заштита, постојат нееднаквости не само меѓу земјите на ЈИЕ, но, исто така, и во земјите внатрешно. Демографско стареење е на високо ниво и тоа влијае и самата состојба со здравјето и здравствените системи. На товарот на се спречат, незаразните болести, кардио-васкуларни заболувања, дијабетес, канцер, астма, ментални нарушувања, и т.н., е голем здравствен предизвик за регионот. Емпириските докази собрани за време на истражувањето спроведено низ повеќе целни категории, старосни граници во државите од поранешна југославија, за потребите на магистерскиот труд, покажуваат недостиг на политики и ефективен пристап за промоција на здравјето и испорачка на раните интервенции за спречување и лекување на болестите наведени погоре. Здравствените системи се уште се неефикасни и неефективни. Од друга страна, Здравствената мрежа на ЈИЕ (ЗМЈИЕ) во 2018 година идентификуваше значителен број на заеднички слабости, како што се: несоодветен пристап до здравствени услуги, недостаток на континуитет и квалитетот на здравствената заштита, управување со неефикасноста, недостиг на финансиската одржливост, неефикасно користење на достапните средства за здравјето, неефикасни основни ресурси за секундарна превенција и здравствена промоција на услугите, слабите капацитети на здравствената работна сила, високо ниво на внатрешни и надворешни миграции, и т.н. А најголем пропуст бележи во областа на општествената одговорност на претпријатијата (ООП), конкурентната политика и даночната политика за поддршка на растот на социо-економските импакт фактори, меѓу кои е и здравствената и политиката за социјална заштита.

    Напредокот кој досега е направен за развојот на политиката за мали и средни претпријатија и пристап до финансии во иднина ќе треба да ја продлабочи соработката и финансиската помош на секторите каде што имаат потреба од усовршување и унапредување. Ваквите проекти ќе имаат корист од оние за политички подобрувања и, исто така, ќе се воведат нови димензии на политиката на регионалните активности преку развој на пилот проекти во три избрани економски активности, во период до 2017/2018 година. Сите овие активности додаваат и се надополнети нови со регионалната политика на мали и средни претпријатија и преку координацијата за интензивирање на соработката помегу ЈИЕ државите. Влијанието на политиката на мерки ќе бидат потврдени од страна на прегледи врз основа на подобрена анализа на податоци.

2.1.5. Управување на растот

           Ефикасна и ефективна јавна администрација е од клучно значење за успешно управување со растот, како и исполнување на критериумите од Копенхаген и има клучна улога во играта во одобрување на владеењето преку постабилни институции и во спроведувањето на антикорупциската агенда. Реформата на јавната администрација е екстремно есенцијална за оние кои се движат во однос на нејзините цели и аспекти да се решат. Тоа е мулти-фацетирарен и мулти-дисциплинарен процес, со кој се поврзани бројни настани и со многу други сектори поврзани до агендата за проширување. Постигнатиот напредок во воспоставувањето на функционалност на јавните институции варира во целиот регион. Сепак, се уште се потребни фундаментални подобрувања. Притискањето кон и на ова прашање е да се направат повеќе владини институции легитимни во очите на нивното население. Ова, исто така, придонесува и врз политичките критериуми за членство во ЕУ, со кои се бара ефикасно функционирање на демократските институции. Граѓанското законодавство и услугите кои ги нуди на пример, иако не припаѓа на ниту посебно поглавје ЕУ законодавството, се смета како еден од клучните услови за пристапување на ЈИЕ државите кон ЕУ.

        Клучен предуслов за ефикасно управување е дека администрацијата треба да се дистанцира од политика колку што е можно, и дека врз основа на заслугите и посебни критериуми за администрација треба да надвладее во проценката на работата на одредени даватели на јавни услуги, односно во општа професионализација и деполитизација. Зајакнување на државата може да се постигне само тука, преку создавање на јавните институции поцврсти и веродостојни и преку значително подобрување на квалитетот на јавните услуги кои се даваат во јавноста. Оваа потрага за кредибилитет е во сржта на сите напори да се изградат подобри јавни институции за регулирање на легислативата во државите од ЈИЕ регионот *(без разлика дали се членки или не во ЕУ)*. Одржливоста на реформите и подобрите перформанси на јавната администрација се бара од страна на релевантните економски, социјални и културни сили и институции од регионот, како што може да се види од податоците за трговија и други економски размени во рамките на регионот. Затоа приоритетите кои се значајни вклучуваат потреба за брзина на креирање и имплементирање на политики кон граѓаните на прво место, професионализација на државната услуга, институционализирање на транспарентноста и поголем и слободен пристап до информации, подобрување на системите за повеќе ефективен третман на жалбите на граѓаните против малверзации во јавните служби, но пред се, подобрување на капацитетите во рамките на јавната администрација преку системи и воведување на инструменти за квалитетно управување со институциите на јавната администрација. Модернизацијата бара формализирана и непристрасна постапка за стекнување на полесен и побрз пристап до јавните услуги. Зголемување на ефикасноста и ефективноста на институциите на јавната администрација, конечно наметнуваат промени поврзани со аспекти на: G2G системот (влада до влада) – за регионална соработка,  системот G2C (Владата до граѓаните) – внатрешно во државата, и системот G2B (Владата до бизнис заедницата) – овозможување на социјален дијалог и погодна клима за бизнис заедницата. Потпирањето на инструментот за е-влада, со што се придонесува за подобност за прием на јавните услуги  преку поедноставени постапки е важен инструмент во остварувањето овие цели. Еден од главните аспекти на оваа реформа *(до 2017 година во поглемиот дел од ЈИЕ државите)* треба да биде трансформација на "традиционалниот" вид на администрација во граѓанин-ориентираните односи, која ќе биде во согласност со граѓаните и потребите на клиентите и нивните барања. Стратегијата ЈИЕ 2020 нагласува докази врз основа на јавната политика, со многу поголема поддршка за собирање на податоци и креирање на статистички и други соодветни анализи. Тоа е, прецизно прелиминарно оценување на очекуваните резултати и “ex-post“ евалуација на успешноста на политиките избрани, во однос на можните алтернативи кои се пројауваат во одреден момент. Со ова исто така ќе биде полесно да се оправда изборот на удар на политиката и да се оценат инструментите на работа вработените во администрацијата и ефикасноста на агенцијата која ќе се занимава со имплементација на овие мерки. Покрај професионализација, демократизацијата и модернизација, еден од елементите на Стратегијата ЈИЕ 2020 е децентрализацијата на прво место, особено на примената на принципот на супсидијарност, кој ги распределува одговорноста и капацитетот на службениците да се на ниво на влада која е избрана, а нивните услуги целосно за сите да имаат можност да ги користат. 

„ЕВРОПА (ЈИЕ) 2020“ СПОРЕД НОВИТЕ ПРИНЦИПИ И РАЗВОЈНИ ЦЕЛИ НА ОБЕДИНЕТИТЕ

НАЦИИ (ОН)

Седумнаесетте главни развојни цели на „UN Milenium Developpment Goal’s“ - есенцијални за Балканските држави

         Глобалната мобилизација од сите актери и чинители на светската сцена за „Милениумските Развојни Цели“ („UN Milenium Developpment Goal’s“) го има произведено најуспешното движење за борба против сиромаштијата, достоинството на човекот и можноста за просечна заработивачка во историјата досега. Обележјето на посветеност склучен формално од светските лидери во текот на 2000-та година „не остави резервни толкувања без напор да се ослободат нашите ближни од амбисот и дехуманизирачките услови на крајна сиромаштија" од листата преведени инспиративни рамки за имеплементација, преточувајќи ги во широки практични чекори кои им овозможија на луѓето од целиот свет да ги подобрат нивните животи и нивната иднина. МРЦ со првите свои осум придобивки, помогна да се укине нискиот животен стандард на повеќе од една милијарда луѓе кои живеат во крајна сиромаштија, да се направат акции против гладот, да им овозможи на повеќе девојки да одат на училиште од било кога предходно, и најважно да се чини најмногу до сега за заштита на нашата планета. Тие генерираа нови и иновативни партнерства, поиновативни идеи во јавното мислење, а покажаа и огромна вредност на поставување амбициозни цели. Со ставање на луѓето и нивните непосредни потреби на првите редови, МРЦ преобликуваа сосема нов стил на донесување на одлуки во развиените држави и во државите во развој. Сепак, и покрај значајните придобивки, треба сосема да свесни дека нееднаквостите сеуште се пројавуваат насекаде во светот и дека постои нерамномерен напредок. Најсиромашните граѓани во светот сеуште остануваат претежно концентрирани во некои делови од светот. Во 2011 година, речиси 60 проценти од населениото во светот (една милијарда) беа екстремно сиромашни. Процентуално земено, тие луѓе живеат во само пет земји од светот. Премногу жени продолжуваат да умираат во текот на бременоста или породувањето од компликации поврзани со бременоста. Затоа со новите Развојни цели 2015-2030 година, напредок треба да има тенденција да се опфатат оние кои се најниски на економската скала или пак се обесправени бидејќи на нивната возраст, попреченост или етничка припадност има основ на дискриминација. Диспаритети се пројавуваа сеуште и на последниот состанок на членовите на ОН за креирање на новите МРЦ, во септември 2015 година, и тие се забележуваат најмногу помеѓу руралните и урбаните области. Искуствата и доказите од напорите да се постигнат Милениумските развојни цели покажуваат дека до сега ОН добро знаат што да прават. Но, дополнителниот напредок бара непоколеблива политичка активизација, и колективно од страна на сите држави и региони (како регионот  ЈИЕ) да направат долгорочен напор за нивно целосно исполнување. Треба да се справиме со коренот на проблемите кои се воочени и да се стори повеќе за да се интегрираат економската, социјалната и еколошката димензија на одржливиот развој. Новите пост-2015 цели за развој, вклучувајќи збир на цели за одржлив развој се стремат да ги изградат успесите во сите држави рамномерно, заедно, држејќи се цврсто на патеката кон повеќе просперитетен, одржлив и правичен напредок.

        Агендата 2015-2030 е претставена со 17 нови цели за одржлив развој (SDGs), или како што Обединетите Нации ги нарекуваат - глобални цели, кои ќе го водат патот на политиката и финансирањето за следните 15 години, почнувајќи со историското ветување дека трајно и насекаде ќе се стави крај на сиромаштијата. Имено тоа, новиот концепт за Милениумските Развојни Цели е роден на Конференцијата на Обединетите нации за одржлив развој, во Рио де Женеиро со дополнително присуство на Г+20, во 2012 година. Целта на Конференцијата  беше да се произведе еден сет на универзално применливи цели што ќе ги балансираат трите димензии на: одржлив развој, животната средина, и социјалните и економските аспекти. МРЦ  во основа се  мерливи, универзално договорени цели за искоренување на екстремната сиромаштија и глад, спречување на смртоносните болести, и проширување на можностите за образование на сите деца, помеѓу другите претходно договорени императиви за развој.

        На состанокот три години по состанокот во Рио, т.е. на создавачкиот Состанок за новите МРЦ во септември 2015 година се бележи напредок во неколку важни области: сиромаштија, пристап до подобрени извори на вода, подобрени услови за запишување во основно училиште, смртност на деца и уште цели на развој, помеѓу кои и покачување на глобалната стапка на вработеност.

          Со незавршена работа во имплементација на целите кон милиони луѓе, треба да се стави грижа за ставање крај на гладот, постигнување целосна родова еднаквост, вработливост, подобрување на здравствените услуги и добивање на услови за сите деца да одат во училиште. Сега, во новата фаза на новите МРЦ 2015-2030, треба да се премести светот кон одржлив пат на напредок.  Оваа нова развојна агенда се однесува за сите земји, нации, држави, региони и националности, промовирајќи мирни и инклузивни општества, создавајќи подобри работни места и справувајќи се со еколошките предизвици на нашето време, особено климатските промени. На самиот крај од 2015 година светските лидери постигнаа глобален договор за климатските промени на конференцијата во Париз за климатските промени која се одржа од 10 до 13 Декември 2015 година, догоговор кој официјално текстот беше усвоен на 13 Декември 2015 година со 54 поглавја за заптита на планетата. Генералниот секретар на Обединетите Нации во завршната пленерна сесија по повод изгласувањето на новите 54 поглавја поврзани со климатските промени рече: “This is a moment of optimism about the world's ability to come together for our common humanity and future generations“, ставајќи до знаење дека се исцртени нови видици за иднината. Имено тоа, целите за одржлив развој (новите 17 цели) мора да ја завршат работата која Милениумските развојни цели ја започната, и да не се остави граѓанин кој не би бил опфатен зад себе. Податоцити досега собрани се значајни како основа на докази врз основа на донесување на одлуки и одговорност од страна на имплементаторите (Обединетите Нации, Заедниците, регионалните заедници и државите), кои се клучен столб на пост-2015 развојната агенда. Потребните податоци во иднина ќе се заедничка одговорност на владите, меѓународните и регионалните организации, приватниот сектор и граѓанското општество. 

СТРАТЕГИЈАТА „ЈИЕ 2020“

         Во својата суштина, Стратегијата „ЈИЕ 2020“ сместува целокупен акцент на решавање на некои од клучните социјални и хронични економски проблеми во регионот на југоисточна Европа. Во согласност со главните полиња на таргетирање, Стратегијата дефинира главна цел на постигнување на висок и одржлив економски раст преку поголема конкурентност. Исто така, преку посилна регионална соработка и интеграција со Европа треба да се доведе до крајна цел до креирање на повеќе работни места кои создаваат услови за зголемувањето на просперитетот во регионот. 

Во својата срж, Стратегијата ЈИЕ 2020 поставува визија за нова патека на државите од Југоисточна Европа за развој што треба да го поттикне просперитетот и отворањето на нови работни места во регионот, а истовремено подвлекувајќи ја европската перспектива за иднина на регионот. Стратегијата:

• Одразува заеднички поглед на клучните чинители во регионалниот пристап базиран на поблиска, поширока и подлабока регионална соработка која може да обезбеди решенија за сите партнери, држави и чинители;

• Прикажува цели и инструменти содржани во Стратегијата за заедничкиот регионален пристап, цели и инструменти кои се дефинирани врз основа на националните приоритети изнесен од страна на секоја држава од ЈИЕ;

• Има за цел да се интегрираат националните и регионалните приоритети и мерки; 

• Предвидува нов холистички пристап на развој на кој се даваат главните столбови на идниот развој за регионот и во исто време има обврзувачко дејство да ги признае врските и меѓузависноста помеѓу овие столбови во еден заеднички пристап. Таквиот холистички пристап е од суштинско значење за концентрирање на политичките напори и ресурси на располагање на клучните насоки за иден развој;

Придвижува поблиска и посилна регионална соработка и координација која е клучен фактор во успешното спроведување на политиката за предвидените мерки и инструменти. Преку подобрување на уште повеќе заеднички напори во спроведувањето на националните и регионалните приоритети, земјите од ЈИЕ генерираат синергии и позитивни прелевање со специфични ефекти, на тој начин зголемувајќи го целокупниот позитивен ефект на заедничка акција;

• Идентификува национални, регионални и локални тела кои ќе бидат одговорни за имплементацијата, и дава преглед на мониторинг механизми на патот на спроведувањето. Во повеќето случаи, оваа постапка се базира на постоечките регионални тела на соработка и ги признава нивните критички улоги во спроведување на Стратегијата. Стратегијата исто така, ги идентификува областите каде дополнително ќе се зајакнат регионалните институционални структури, а се со цел да ја подобрат регионалната соработка и придонес кон успешно спроведување на Стратегијата и нејзините цели.

Стратегијата за ЈИЕ 2020 е стратегија за регионот во целина, но исто така е стратегија која ја поддржува секоја ЈИЕ држава посебно со своите напори и идеи. Нејзините цели и нејзините инструменти се со намена за зајакнување на активностите кои ги поддржуваат заедничките национални приоритети на секоја држава од ЈИЕ. 

ИНСТРУМЕНТ ЗА ПРЕТПРИСТАПНА ПОМОШ – ИПА

    Главната идеја на ЕУ е дека во отворената глобална економија, компетитивноста се наоѓа во капацитетот на бизнисите да креираат високо-квалитетни производи, кадри и услуги. Поради тоа, чекорењето кон пораст базиран на иновативноста лежи во сржта на одговорот на ЕУ на глобализацијата и визијата на заедничките видици за политиките кои се креираат. Македонија како земја кандидат за влез во Унијата, до сега би требало да има доволно искуство во раководењето со ЕУ Фондовите, како дел од стратегиите, но и како основен поим за унапредување на капацитетите во согласност со новите стандарди.

Што преставува инструментот за претпристапна помош – ИПА

      Како земја-кандидатка, пред своето пристапување кон ЕУ, Македонија има право на претпристапна помош преку таканаречениот Инструмент за претпристапна помош (ИПА). Во текот на претпристапниот период Република Македонија има можност да користи финансиска помош од ЕУ за одржлив економски развој и стабилност преку европскиот Инструмент за претпристапна помош (ИПА). Основниот дел од средствата е насочен кон приватниот сектор со средства од 5-тата ИПА компонента - за рурален развој, врз основа на член 36 став 5 од Закон за Владата на Република Македонија (службен весник на Република Македонија бр.59/00). Ова компонента е спроведена во врска со член 3 од Рамковната спогодба меѓу Република Македонија и Европската Комисија за правилата за соработка во однос на финансиската помош на Европската Комисија за Република Македонија во рамките на спроведувањето на помошта според Инструментот за Претпристапна помош (Службен весник на Република Македонија бр.18/08). Во член 3 од Спогодбата меѓу Владата на Република Македонија и Комисијата на Европската Унија се споменуваат одредбите за правилата за соработка во однос на финансиската помош од Европската Комисија кон Република Македонија и спроведување на помошта според компонентата V (поранешна ИПАРД 2007-2013 година од сетот инструмент за претпристапна помош (Службен весник на Република Македонија бр.165/08). Владата на Република Македонија, на седницата, одржана на 30.06.2009 година, ја донесе Програмата за користење на средствата од инструментот за претпристапна помош за рурален развој на Европската унија, а во делот на социјалната политика и можностите за пазарот на труд и вработувањата се донесууваат голем број на Стратегии и Оперативни планови во кои се состојат мерки и програми финансирани токму преку ИПА фондовите, до фондовите од УНДП или преку директно аплицирање за финансирање.

Имено, во практичната примена ова се практикува во изготвувањето на документација како: Национални стратегии за развој во различни сегменти од општеството; на пример Национална стратегијата за развој на образованието, Национална стратегија за развој на електронските комуникации и информатичките технологии, Национална стратегија за вработување, Национална стратегија за пристојна работа, како и многубројни стратегии. Битна национална стратегија од делот на ИПА фондовите е стратегијата за воспоставување на сет мерки и активности со која се овозможува континуирано подобрување на животот на сегашните и идните генерации преку создавање на одржливи заедници способни да управуваат и ефикасно да ги користат природните ресурси како и да го развиваат еколошкиот и социјалниот иновативен потенцијал на економијата со што се обезбедува економски просперитет, заштита на животната средина и социјална кохезија.              

Според досега кажаното, но и како дополнение, Инструментот за претпристапна помош – ИПА во Република Македонија ги опфака следниве компоненти:

1. 1. Компонента 1 - Транзициска помош и институционална надградба
   2. Компонента 2 – Прекугранична соработка
   3. Компонента 3 – Регионален развој
   4. Компонента 4 – Развој на човечки ресурси
   5. Компонента 5 – Рурален развој 
   6. Стратегиска кохерентна рамка

МАКЕДОНИЈА КАКО ПРИМЕР НА ДЕФИНИРАЊЕ И ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА СТРАТЕГИИТЕ: „ЕВРОПА (ЈИЕ) 2020“

         Согласно концептот за Македонското унапредување на социјалната политика, спроведена врз анализи од претходните чинители, предизвици и придобивки, јавните служби за вработување ќе играат клучна улога во овој поглед. Поврзани со мерките и активностите за вработување на работоспособното население, но и со подигнување на вештините на населението кое не е во работен однос, мерките на јавните служби за вработување треба да бидат тесно поврзани и координирани со оние мерки предвидени во столбот на паметен раст при Стратегијата ЈИЕ 2020. При креирање на новите Национални Стратегии до 2020 и до 2025 година, токму ова гледиште е застапено, при што националните стратегии се тесно поврзани со мерките и активностите предвидени во ЈИЕ 2020, со специфични детали кои ги унапредуваат и усовршуваат на потребите за Македонското општество. За правилен развој и унапредување на социјалната економија во земјава, потребни се активности кои се целосно во согласност со главните цели на пазарот на труд и општествените предизвици во регионот, најмогу заради тоа што овие две компоненти за македонското општество и социјалната економија на Република Македонија се оние кои би ги унапредиле на посакуваното ниво, а и е забележено дека токму со нив би имало најмногу голем степен на напредок, според потребите и специфичните околности на општеството. Понатаму, овие две компоненти се тесно поврзани со економскиот и социјалниот модел на развој во ЕУ. Стратегијата ЈИЕ 2020 предлага можни реформи на политиката (policy) за да се промовира заемно признавање на техничките и професионалните вештини и квалификации за усогласување со ЕУ рамката за мобилност на работната сила, при што Република Македонија веќе ги започна првите чекори за взаемно внатрешно усогласување на техничките и професионалните вештини и квалификации. Овој начин на усогласување и унапредување, во годините што доагаат, (ако се разгледува според стратегијата ЈИЕ2020), ќе треба да се усогласи на ниво на целиот регион во и со сите држави, а посебно е клучно за новиот предизвик со кој се соочуваме сите држави на Европскиот континент (посебно Балканските транзитни држави) - како да се легализираат сите постоечки мигранти на територијата – со нивно вклучување во системот. За да се постигне втората етапа, треба да постои значителен простор и можност за квалитетна размена на податоци за да се следат заедничките договорени и внимателно насочени пристапи кон социјалната економија во сите држави и заинтересирани страни во регионот. Стартегијата ЈИЕ 2020, има креирано начелни клучни активности за надградба и целосно имплементирање на процесов.

         На долг рок до 2020 година се креирани: Клучни активности кои треба да се спроведат до 2020 година во однос на горенаведеното, а тие се:

• Изградба на регионални капацитети за хармонизиран мониторинг на мобилност на работната сила, како и на студентските и ученичките размени, со цел постепено укинување на ограничувањата на пазарот на труд и на вештините и квалификациите во регионот;

• Спроведување на претходно споментатите модерни пристапи на пазарот на трудот кои го стимулираат вработувањето, вклучувајќи го и пристап на флексигурност, а за Република Македонија, заснован на македонскиот пристап и политика за развој, како и креирање на партнерства за слободен транзит и обвивање на пазарот на труд;

• Решавање на неформалното вработување т.н. сива економија, преку размена на информации и искуства на државиуте во регионот, подобрување на меѓусебните односи по ова прашање и создавање на заеднички пристап за успешно решавање во пишана форма!

Барометарот за Регионална стапка на професионални вештини и квалификации е важна алатка која може да придонесе за зајакната регионална мобилност на работната сила, преку оценка на моменталната состојба на пазарот на работна сила во секоја земја од регионот, како и за обезбедување на информации во врска со недостатокот или вишокот на работната сила од страна на различните занимања и работни места. 

        Досега работно на ова поле, институциите и органите кои се надлежни за овој процес, со информациите добиени од истражувањата со работодавачите, истражувањата со вработените, како и административните податоци, заклучија дека националната агенција за вработување ќе треба да ја процени состојбата на понудата и побарувачката за работна сила од страна на занимањата, вештините и квалификациите во догледна иднина.  Врз основа на резултатите од анализата за работни вештини, квалификации и занимања која досега е спроведена; занимањата може да се класифицираат во следниве групи според стандардната класификација според Меѓународната Организација на Трудот, како што се: 1). недостаток на баратели на работа во кој моменталната побарувачка за работни места во една земја или регион во земјата од него не е исполнет, 2). вишок од оние кои бараат работа во која има стапка на невработеност од одделни занимања во една земја или регион во земјата, и 3). рамнотежа на барателите на работа во која има еден натпревар меѓу понудата и побарувачката според видот на вработување.

          Иако досега не е практика и во Македонија и во регионот, но според успешни практики во многу држави во светот, резултатите од таа анализа на пазарот на трудот, за професиите кои би можеле да бидат јавно објавени, би требало два пати годишно да се реобновува, според новите искажани потреби. Овие резултати во иднина може да бидат и поддржани преку спроведување периодични анализи за предвидливост на трендовите во побарувачката и понудата на работна сила да се идентификуваат за подолг рок, како во Република Македонија, така и во регионот. Конечно, промовирањето на мобилноста на работната сила, информирањето за плановите за стручно образование и мобилноста за него, мобилноста за образованието за возрасни и доживотното учење, како и давањето на насоки за работодавците во различни локации за погодностите. Процесот ќе вклучува усогласување на податоците во согласност со меѓународните стандарди за класификација на занимања и решавање на недостатокот на човечки и финансиски ресурси, како и на капацитетите на институциите за да ги користи овие информации за креирање на политика базирана на докази. институционална и интра-регионална соработка, и од страна тестирање на соодветни мерки на политиката. Овој процес е и последниот процес за успешно спроведување на планираната политика, кој би требало да заврши до 2020 година, како за Македонија, така и за државите од регионот.

Од друга страна, имајќи ја во предвид комплексноста на живеењето во денешното глобално и динамично општество, определени се вредносни определби во Националната рамка за вклучување на ранливите категории на граѓани, според Стратегијата ЈИЕ 2020, а креирани според Националните стратегии и програми на Република Македонија за целосно етаблирање на ранливите категории на граѓани, кои се:

• УЧЕСТВО - Граѓаните да бидат активни чинители и клучни партнери во сите процеси на развој и градење на демократско и прогресивно општество. Партиципацијата значи креирање на можности за вистинско и значајно вклучување на различните групи луѓе во процесите на носење и имплементација на одлуки на сите нивоа и во сите аспекти на општественото живеење, без исклучок и без дискриминација по било кој основ;
• ЗАЈАКНУВАЊЕ НА РАНЛИВИТЕ КАТЕГОРИИ НА ГРАЃАНИ - Преку вклучување и соработка како единствена можност за развој и градење на нивните капацитети и нивно зајакнување со цел преземање на значајни улоги во сопствениот живот и општеството во целина;
• АВТЕНТИЧЕН ЛИЧЕН И ПРОФЕСИОНАЛЕН РАЗВОЈ –   Во смисол и гледиште за индивидуата како уникатно битие, која со процес на учење и развој може да ги искаже своите квалитети и вештини. Наша должност е на социјално загрозените и на ранливите категории на граѓани да им обезбедиме образовни и животни можности и искуства кои ќе придонесат кон целосно остварување на нивните потенцијали, негувајќи ги индивидуалните специфики и различности на секој човек;
• СОЦИЈАЛНА ИНКЛУЗИЈА - Социјалната интегрираност и вклученост преставува неопходен минимум и услов „sine qua non“ за интегралниот развој на секој човек, како и основно право кое треба да го уживаат сите граѓани, а посебно оние на кои најмногу им е потребно;
• МУЛТИКУЛТУРАЛИЗАМ – Мултикултурализмот е клучна одлика на нашето општество и е биде препознаен како ресурс и потенцијална додадена вредност на развојот во сите сфери на општествено делување;
• РАМНОПРАВНОСТ И ИНКЛУЗИВНОСТ – Препознавајќи дека на различните групи на граѓани им се потребни различни пристапи и форми на поддршка со цел обезбедување еднаков пристап за искористување на можностите кои постојат;
• ОДГОВОРНОСТ И ОТЧЕТНОСТ – Обврската и придобивката за вклучување на ранливите категории може да заживее само преку транспарентноста, одговорноста и отеченоста на оние кои ги спроведуваат, креираат имплементираат, и работат со овие процеси. Тоа се институциите кои се задолжени за негова имплементација, но и сите оние кои работат за бенефит на оваа категорија на граѓани, пред се граѓанските организации, младинските здруженија, меѓународната заедница, родителите и различни професионалци кои примарна дејност на работа им се ранливите категории на граѓани и младите лица;
• СОРАБОТКА – Предизвиците за решавање на двата наведени проблеми се комплексни и мулти-секторски, и единствен модел кој ќе овозможи нивно надминување е меѓу-секторската соработка и комплементарноста во напорите за имплементирање на предложените решенија;
• ПРОФЕСИОНАЛНОСТ – Професионалноста значи висок квалитет во работата од страна на имплементаторите, силна работна етика и посветеност кон континуирано унапредување на резултатите и процесите, како за процесот на етаблирање на ранливите категории на граѓани, така и младите лица.

1.                            Принципот на „младите и ранливите категории на прво место“

       Младите се носители на позитивните промени, како во Македонија, така и ширум светот. Тие се ресурс за иновации и движечка сила за развојот на општеството и припаѓаат на генерацијата позната како милениумска генерација – карактеризирана со иновациско – технолошка кулминација. Постојано придонесуваат со свежи идеи и се проактивни во барањето решенија за моменталните, но и идните предизвици. Тие го оформуваат социјалниот и економски развој, ги предизвикуваат социјалните норми и вредности, и ги градат темелите за иднината на нашата држава. Република Македонија ја уважува оваа важна улога на младите. Токму затоа од исклучителна важност е постојано и систематски да се вложува во нивниот развој, но и во воспоставување на механизми за нивно активно учество во општествените процеси. Градењето на партнерства помеѓу државата и младите е единствениот начин на кој ќе осигураме дека политиките се инклузивни, ги одразуваат и адресираат вистинските потреби и поттикнуваат социјална интеграција. Младите луѓе не се товар, туку критичен ресурс во кој доколку вистински се инвестира, може значително да придонесе за повисоки општествени цели. Затоа, и претходно во имплементација на политиките на Македонија, а и со имплементација на  Стратегијата ЈИЕ 2020, и дополнително во Националната стартегија за млади 2016-2026 година, делувајќи во девет  клучни области за младите (локална младинска работа, вработување и подршка пред вработување, образование, култура, спорт, квалитет на живот, учество на младите, информирање на младите, здравје), се цели да се создадат повеќе и подобри можности за младите, како и поволни услови за тие да ги развијат своите вештини и да го исполнат својот потенцијал. Основниот механизам кој ги поврзува сите чинители за имплементација, координација и промоција на сите политики кои ги засегаат младите, а ќе обезбедат ефикасен одговор на потребите и помогнат во градењето на таква поддржувачка околина, за Македонија се креира токму при крајот на 2015 година со создавање на неколку битни документи кои според својата содржина се има обврска од сите имплементатори да се се спроведат теренски и на дело целосно, без исклучоци. 

          Базирана на принципите на учество, а особено водејќи се според “Европската Повелба за учество на младите во локалниот и регионалниот живот“, Стратегијата за млади 2016-2025 започна со организирање на национална конференција на која повеќе од стотина претставници на младински организации и институции, одбележувајќи го почетокот на процесот на подготвување на стратегијата за млади, а истовремено беше и праг за креирање на Канцеларијата за млади и во Република Македонија. На оваа конференција се зборуваше за актуелните потреби на младите по утврдените приоритетни области и се дефинираа визијата и целите на стратегијата. Овој настан беше одлична можност за вклучување на младите во дефинирањето на политиките кои се однесуваат на нив. Процесот овозможи вклучување близу двесте членови на младински организации и институции, во согласност со нивната специфика, искуство и знаења. Во работните групи беа дефинирани специфичните цели на секоја приоритетна област, мерки за нивно остварување, одговорни институции за спроведување, показатели (индикатори) за успешноста како и предлог временски период за спроведување. Со овој пристап се овозможи взаемно дефинирање на долгорочни цели и политики за спроведување на Стратегијата, како и директно учество и соработка помеѓу младите и претставниците на државните институции. Последната фаза од креирањето на стратегијата овозможи пошироко вклучување на одговорните институции, но и на локалните млади во процесот на консултации и давање на забелешки во однос на предлог текстот на стратегијата за млади на Македонија. Во оваа фаза се организираа петнаесет локални дискусии на кои учество зедоа локалните млади од урбани и рурални среди, давајќи придонес со свои сугестии за подобрување на предлог стратегијата. Како надоврзување, предвидениот пристап и користената методологија при изработката на стратегијата, го прави овој документ еден од ретките во Југоисточна Европа, земајќи го во предвид и дополнителниот број на млади кои своите мислења и предлози ги дадоа преку специфично изработените алатки на социјалните медиуми. Националната стратегија за млади на Македонија 2016-2025 ги поставува основните принципи и насоки за акција, на сите чинители во општеството, кои ќе водат кон подобрување на социо- економската положба на младите и создавање на средина која ќе им овозможи на младите да ги остваруваат своите права, потреби и интереси.  

КОМПАРАТИВНА АНАЛИЗА НА ПРИМЕРОТ НА МАКЕДОНИЈА ЗА ИМПЛЕМЕНТАЦИЈАТА И УНАПРЕДУВАЊЕТО НА СОЦИЈАЛНАТА ПОЛИТИКА СПОРЕД СТРАТЕГИЈАТА „ЈИЕ 2020“ СО ДРЖАВИТЕ ОД ЈУГОИСТОЧНА ЕВРОПА

  Земајќи го споредбено процесот на континуиран економски, социјален и општествен развој помеѓу Македонија и државите од Европската Унија и државите од Југоисточна Европа, може со сигурност да се констатира дека имаат прилично сличен процентуален сооднос по бројот на вработливост, креирани мерки за успешно вработување за сите старосни групи, економски развој и бизнис клима, иако Европската Унија предничи во некои работи од политиките кои се наведени за брз економско- социјален развој. Во согласност со креираната стратегија на Европско ниво „Европа 2020“ и развојните цели кои ги носи, лидерите на владите на државите од Југоисточна Европа креираа заедничка стратегија „Стратегија на Југоисточна Европа - ЈИЕ 2020“ каде што овие држави во периодот до 2020 година имаат на располагање 11,7 милијарди евра за креирање на многубројни развојни политики, легислативи и мерки за подобрување на економијата, вработливоста, пазарното стопанство, образованието и заштитата на животната средина. Од државите од Југоисточна Европа кои ја креираа оваа политика на развојни цели, се вбројуваат: Албанија, Босна и Херцеговина, Хрватска, Косово, Црна Гора, Србија и Македонија, кои се согласија дека граѓаните на нивните држави и од регионот заслужуваат подобар живот, а патот кон реформи во сите сектори треба да биде клучен за успехот на самата стратегија. Осврнувајќи се на очигледната разлика: бројот на жители измеѓу Европската Унија како целост од една страна, и државите од Европската Унија од друга, (во сооднос со Македонија); се констатира дека стапката на продуктивноста на работната сила помеѓу Европската Унија и Македонија е приближно слична. Земајќи ги мерењата на продуктивноста од 2013 година, стапката на продуктивност во Република Македонија била зголемена за 0.8% во споредба со 2012 година, додека во Европската Унија за 0.7%, како целина.  Имено тоа, во продолжение компаративно, и во својот развој, но и во имплементацијата на Стратегијата ЈИЕ 2020, т.е. ЕУ 2020, ќе се разгледуваат државите од Југоисточна Европа, и државите од ЈИЕ кои се веќе членки на ЕУ: 

Босна и Херцеговина, духовите од минатото, сегашната перспектива и надежта која ја нуди стратегијата

       Босна и Херцеговина по претрпените силни последици од 90-тите години, во првата декада од новиот милениум може со сигурност да се каже дека ги залечуваше раните од минатото, рани кои најмногу се чувствуваат и денес по принципот на институционалното функционирање. Да се напомене дека Сојузната БиХ е поделена на три Републики, тие републики на седум Региони, а седумте региони на многу Кантони, чинејќи три исти институции (пр. Министерство за труд и социјална политика) со по тројца министри на ниво на БиХ, а притоа и со три димензии на разноликост на социјалната политика, која се изедначува со толкување на ниво на Босна и Херцеговина. Битно за Стратегијата ЈИЕ 2020 е да се напомене дека БиХ, иако со делумно различни толкувања на социјалната политика. Договорите за вработување на граѓаните во БиХ се во духот на специфичниот кантонален и широко опфатен систем на Босна и Херцеговина (кои се со одобрување на двете Министерства, обемни и БиХ ги има склучено со секоја од државите посебно – на републиканско и на сојузно ниво), кои по однос на содржината, тематиката и начинот на имплементирање се слични со билатералните договори кои се склучуваат помеѓу државите. Министерството за вработување на Босна и Херцеговина публикува Водич за работа и вработување (со правила за работа), кој што секоја година се апдејтува според потребите на пазарот на трудот. Тој водич е главниот носител според кој БиХ склучува договори за социјална заштита и вработување, а тие се слични на билатерални договори за вработување кои практикуваат низ светот, потпишани од две институции со иста надлежност.

Уникатниот пристап на Република Србија   

          Србија, во склоп на Стратегијата за југо-источна Европа 2020, а и посебно во делот околу вработувањето, посебно внимание обрнува на нудење на што попогодни услови за започнување на бизнис, и тоа во областите за: здравство, манифактурни работници, земјоделие, фармација, индустрија и производство, транспортот и е-продавањето. Преку посебни регулативи и во домашното законодавство, а и во склучените билатерални договори со другите држави (за оние кои имаат слични закони, акти, или регулативи со нивното законодавство) точно и концизно ги регулира условите по кои физички лица, и правни лица би можеле да започнат бизнис токму во Р. Србија. Околу делот за мобилност на вработените (значаен и еден од круцијалните за ЈИЕ 2020), постои посебна веб страна поврзана со министерство за труд на Србија, на која можат да се регистрираат странските компании и странските граѓани кои започнале бизнис. Исто така во случајот со билатералниот договор со Македонија, Србија е обврзана да креира свој старт ап за Српските работници кои работат таму, со тоа што се креира посебен регистар за тие работници.

Успешната мериторност на Законите од социјално – општествената сфера како пример на Црна Гора  

         Црна Гора има воспоставено база на податоци за вработување со другите субјекти , т.е. теритотии околу нејзе, во процесот на унапредувањето, а најчеста практика е размената на работна сила, т.е. високо стручен кадар. Според практиката на размена на податоци во заедничката база на податоци, се разменуваат податоци за работодавачи, финансиски додатоци и потребни средства за реализирање на моделите за вработување, баратели на работа од склоп на договорот и понудата на работодавачите, како и областите во кои работат непријавени работници. 

Младите како основен двигателен принцип во спроведувањето на новата социјална политика на Република Албанија   

      Во социјалната политика на Република Албанија постојат повеќеслојни механизми за трансфер на политиката помеѓу домашните организации и земјата домаќин, при тоа што се откри дека во Албанија постои доста линеарен и во еден правец систем на унапредување, не само за време на ударот на раната транзиција, туку и во првата декада на новиот милениум, која има индиции дека продолжува и во декадата 2010-2020 година. Многу често населенито во Албанија доброволно придонесувале кон сите три нивоа на осигурување, па според некои автори „транзициониот волунтаризам“ дојде во Албанија со многу различни обичаи и мотивации, чинејќи ја меѓу најистакнатите во делот н унапредување во системите на заштита на средината од декадата 2010-2020 година. Поврзан со агендата на донаторите на престации, постои еден технократски еквивалент на ова наметнување, кое е примената со слепа верба на експерименталните методи на една земја, со мал или никаков осврт на спецификите на нејзиниот социјално-економски и политички контекст, елементи кои владата на Република Албанија ги искористи за зголемување на социо-еконосмските благодети од 2014 година наваму. 

Косово – новиот симбол за единство и социоекономска благодет

Во Косовската пракса за социјална политика (порано и во склоп на Србија), најчести се проектите кои се спроведуваат од страна на надворешен изведувач, избрани од страна на Министерството за труд и социјална политика од домашната држава во јавна или посебна постапка за доделување на грант. 

Балканските држави - членки на Европската Унија  

         Според развојната политика и стратегија „Европа 2020“ оптимистички е наведено дека во периодот до 2020 година, вработеноста на ниво на европскиот континент треба да достигне ниво на 75% вработеност од сегашните 69% за возрасната граница 20-64 години, без разлика на пол, националност, вера, странски - домашни државјани или според други разлики. Европската Комисија и Советот на Европа ќе имаат значително влијание при креирањето и имплементацијата на развојните политики и реформи во економијата, вработеноста, и креирањето на нови технологии за работа. Предвидувањата прогнозираат дека вкупниот БДП на Европска Унија ќе се зголеми за 0.6% во првиот квартал од овој период, а севкупно до 2020 година треба да достигне до 20% зголемен БДП отколку максималниот досегашен достигнат БДП на Европската Унија. Предвидувањата во оваа програма се испланирани не само за државите од Европската Унија и самата Унија како целина, туку и за државите кои се аспиранти за влез во Европската Унија помеѓу кои се државите од Југоисточна Европа како целина, а секако и Република Македонија – држава која со крупни и решителни чекори ги исполнува бараните Европски реформи, а и националните опишани реформи во секој сектор од политиките.  

Значењето на Бугарија 

         Република Бугарија развива нов модел на сервиси за вработување, според кој се бираат провајдери за работа кои одговараат пред регионалните агенции за вработување, а тие одговараат пред министерството за трудово законодавство и вработување на Бугарија. Прераспределбата и опфатот на работна сила е широкопојасен, и ги опфаќа сите категории на граѓани кои аплицираат на некои од провајдерите, а исто така лицата ако не бидат задоволни од определениот провајдер во рок од две години ќе можат да го заменат при што новиот провајдер е обврзан да им најде соодветна работа во рок од три месеци. (Закон за вработување, измени 2014, кои почнуваат да важат од 1.1.2015). Имено тоа, Бугарија има поставено тесна соработка на билатерален план на оваа поле со Европската Унија (која исто така има сличен систем), со тоа што се отворени заемни сервиси за вработување од оние области на работа каде што имаат заедничка корист (култура, туризам, земјоделие,...). Република Бугарија креираше Национален Сервис за информации од трудот, каде што се објавени на веб и хартиена форма информации за понудата и побарувачката на работна сила. Во Бугарија се отворени и сервиси за труд кои би потпомогнале на тамошното Министерство за труд и социјална политика и агенција за вработување при квалификациските особености на трудот на терен, со нови можности за преквалификации и доквалификации на работниците, како и на барателите на работа. Посебен сектор од сервисите за труд функционира за потребите на договорот со Република Турција каде што се истражуваат споменатите области, и им се дава можност за вработување на населението од двете држави на определено време за потребите на работодавачите, а тие работници уживаат права и обврски и на двете држави за тој период, бидејќи се регистрирани и во двете држави дека се во работен однос.

Хрватска со неоспорливото унапредување и развивање на целовкупниот домен за социо-економска стабилност    

           Во Уставот на Република Хрватска е предвидено дека како социјална држава на Хрватска мора да ги обезбеди законските и институционалните механизми за социјална сигурност на граѓаните. Под социјална сигурност во Република Хрватска во поширока смисла се опфаќаат: пензиско-инвалидското осигурување, здравственото осигурување, осигурувањето во случај на невработеност, социјалната заштита, заштитата на детето и мајчинството, заштитата на инвалидите од војната и на бранителите на таковинската војна, како и други облици на социјална заштита што не се опфатени во содржината на социјалното осигурување и чии давања не се загарантирани со закон или се признаваат како право на друг начин.

Лидерот Словенија 

            Во Република Словенија, согласно со Уставот, социјалната сигурност е обврска на државата во доменот на здравствената заштита, пензиите, неспособните и другите кои се доменот на системот на социјалното осигурување. Исто така, државата е задолжена да се грижи за заштита на семејството, мајчинството, децата и младинците и да создава неопходни услови за тоа, институции и средства за лицата изложени на социјални ризици: невработени, поединци и семејства. Врз принципите на солидарноста се обезбедуваат повеќе права за лицата кои можат да бидат изложени на ризик од аспект на нивната социјална сигурност. 

       Завршувањето на ускладувањето на законодавството на Словенија со законодавството на Европската унија, ги принуди политичките власти во 2008 година да изградат одреден збир на стратегии за социјална вклученост, според тоа се заврши процесот кој беше ставен на политичката агенда во доцните деведесетти. Прецизните инструкции на ЕУ за подготовката на односниот документ, со значење Меморандум за Заедничка Вклученост (МЗВ) (Joint Inclusion Memoranda (JIM)), ја принуди Владата и нејзините министерства исто така да разгледаат нови начини на социјална исклученост, како што се пристапот на Интернетот и исклучености кои се однесуваат на половата припадност во околностите на Словенија. 

      Во однос на подготовката на ажурираните политички документи како што се Националната програма за сузбивање на сиромаштијата и социјалната исклученост и Меморандумот за заедничка вклученост, Владата на Словенија и понатаму покажува доследен и разбирлив политички интерес во градењето на стратегии за справување со сиромаштијата и социјалната исклученост во релативно богата истражувачка традиција на сиромаштијата и социјалната исклученост во академските кругови, а исто така и во владините институции. Додека синдикатите и некои други невладини организации ја подготвуваа својата експертиза за сиромаштијата и социјалната исклученост како постарите здруженија, и здруженија на деца и млади, свеста на граѓанското општество за предметот беше на релативно високо ниво, но исто така и нивните исчекувања спрема владините документи.

ПРАШАЊЕТО НА ГЕО–ПОЛИТИЧКИТЕ, ДЕМОГРАФСКИТЕ И МИГРАЦИСКИТЕ ТРЕНДОВИ ЗА УСПЕШНОСТА НА СТРАТЕГИЈАТА „ЈИЕ 2020“, и СТРАТЕГИЈАТА „ЕВРОПА 2020“

      Сеуште, и во втората деценија од дваесет и првиот век, Европа сe уште се соочува со отворени прашања поврзани со нејзината безбедност. Затоа, Европската Унија, преку Стратегијата ЕУ 2020 мора да ја осигура безбедноста на нејзините земји-членки, но и за кандидатите за членство во ЕУ. Таа мора да биде конструктивна во соработката со регионите со кои се граничи: Балканот (некои држави се веќе членски во ЕУ, а многу од останатие се апликанти за влез во ЕУ), Северна Африка, Кавказ и Средниот Исток. Европската Унија, исто така, мора да ги заштити своите воени и стратешки интереси по пат на соработка со нејзините сојузници, особено со сојузниците од НАТО, и по пат на развивање заедничка европска политика за безбедност и одбрана. Според проекциите буџетски дефицит македонската економија ќе има до 2022 година,  просечната  проектирана  стапка на намалување е 4.4 %  на годишно ниво во периодот од 2013-2025 година. Според предвиденото во 2023 година буџетот ке биде избалансиран во однос на номиналниот БДП. Ова подобрување на буџетското салдо, исто така, доведува до опаѓање на јавноит долгот кон БДП од 34.1 % во 2012 година на 19.5% во 2025.

       Но, покрај социо-економската благосостојба, од делот на безбедноста и слободата на движење, полициските сили на сите земји-членки на Европската Унија мора да соработуваат во борбата против тероризмот и организираниот криминал. Еден од новите предизвици кој бара тесна соработка меѓу владите е предизвикот Европската Унија да прерасне во Унија во која владеат слободата, безбедноста и правдата и во која секој човек има еднаков пристап до правдата и еднаква правна заштита. Телата како Европол, Европската полициска служба и Европравда (која ја поддржува соработката меѓу обвинителите, судиите и полицајците во одделните земји на ЕУ) мораат да имаат активна и ефикасна улога.

      Во рамките на регионалната политика т.е. Стратегијата ЈИЕ 2020, средствата од ЕУ се користат за зајакнување на развојот на помалку развиените региони, за обновување на индустриските области чиј развој опаѓа, за помош на младите луѓе и на оние кои долго време се невработени да најдат работа, за модернизација на земјоделството и за помош на сиромашните рурални подрачја. Целта е да им се помогне на најнеразвиените региони побрзо да ги приближат своите економии кон просекот на ЕУ, по пат на подобрување на условите за економски раст и вработување. Тоа се прави по пат на инвестирање во физичкиот и човечкиот капитал, иновациите, создавањето на општество засновано на знаење, лесното прилагодување кон промените, заштитата на животната средина и создавањето ефикасна администрација. Според економистот и прв академик Таки Фити, од интервјуто кое беше спроведено со него, може да се заклучи дека ефикасните економски предизвици се насочени најмногу кон инвестирањето на физичкиот и човечкиот капитал: „Ако се инвестира кон капиталот (физички и човечки), економскиот обрт ќе постане со поголемо темпо, даваќи живост на економијата, окрупнувајќи ги инвестициите и компаниите. Брзорастечките компании се најповолен сегмент за развивање на економијата, кои притоа би постанале сигурно одржливи. Нивните добродети ќе влијаат директно врз социјалната сфера: повисоки плати, подобро и поздраво социјално осигурување, отворање на општествено-социјални претпријатија, и подобрување на здравственото и пензиското осигурување, па можеби и и на двата системи, за идни генерации.“ Затоа, и предвидувањето на економските и социјалните промени и охрабрување на иновациите, претприемништвото, заштитата на животната средина, достапноста, прилагодливоста и развивањето на отворени пазари на работна сила се најбитните етапи и методи кои надлежните институции и владите на државите од ЈИЕ регионот треба да ги користат при раководење со и на своите приоритети.  Битните цели кои треба да се постигнат се:

• Забрзување на реформата на финансиските пазари и на системите за социјално осигурување, и либерализирање на секторите за телекомуникации и снабдување со енергија;
• Подобрување на системите за образование, повеќе помагање на младите луѓе да најдат работа, зајакнување на поврзаноста меѓу универзитетите и компаниите, и континуирано продолжување со спроведувањето на програмите Еразмус+, Леонардо и Еразмус Мундус;

• Забрзано работење на создавањето на „заеднички пазар” (по примерот на Европската Унија), како и мобилност помеѓу работната сила, и помеѓу луѓето кои се образуваат (од било кој степен на образование);
• Зголемување на средствата за истражување и иновации на 3% од вкупниот БДП, израчунат на ниво на ЈИЕ регионот, но и на ниво на секоја држава посебно, придонесувајќи за рамномерен раст на сите држави истовремено, или приближно.

          Во своето делување, од друга страна, според спроведените интервјуа,  Министерството за труд и социјална политика, тој со своите стратешки приоритети и цели,  а кои се во сооднос со Владата на Република Македонија, континуирано го следи и подобрува процесот на вработување на различни категории на граѓани преку бројни програми и мерки за вработувања, креира издржана база за социјален развој и заштита, ги регулира пензиите, минималните плати, грижејќи се за социјално загрозените категории на граѓани, како и за инвалидните лица, но и креира политки за можности на социјланите партнери, компаниите, социјалните чинители и учесници, а со тоа директно влиајејќи врз социо-економската политика на државава. Преку имплементација на ефикасни активни политики за вработување, со кои се делува врз знаењето, вештините на понудата на работна сила врши подобрување на структуралната невработеност, т.е. зголемување на вработеноста. Наведеново се остварува преку бројните програми и мерки за вработување кои ги креира, имплементира или предлага до други институции и тела. Пред се, од мерките кои придонесуваат за зголемување на вработеноста треба да се наведе Годишниот акционен план за вработување кој опфака најширок можен спектар на мерки за вработување, опфаќајки ги сите категории на граѓани.

         Во однос на демографските показатели и демографската политика, и ЕУ, но и регионот на Југоисточна Европа ќе треба да се справи со стареењето на популацијата, со депопулацијата, и со позитивното зголемување на наталитетот на начин кој нема да дозволи да се казнат следните генерации. Имено, треба да се изнајдат етички одговори на големите предизвици на научниот и технолошкиот напредок – особено во биотехнологијата, истовремено гарантирајќи ја безбедноста на граѓаните, без да им се наштети на нивната слобода. Од аспект за социјалната политика, демографскиот развој е клучен фактор што влијае врз понудата на работна сила, врз успешноста на давање на социјални услуги и социјална заштита, врз успешноста на работењето на компаниите, исто така се бара за различни видови на стоки и услуги, а со тоа влијае на целата економија. 

       Еден од главните прашања е да се идентификува процесот на стареење во државата и да се процени идниот развој на работна сила со текот на времето, со што би се влијаело и врз погоре споменатите процеси, сразмерно.

      Долгорочните модели на прогнозирање на демогравкото движење, обезбедуваат прогноза за претстојните пет години, со поглед на социо-економскиот развој до 2025 (според кои се креирани и многубројни Национални Стратегии, како што се: за млади, за вработување, за еконосмки раст, за социјална заштита, и т.н.). Според прикажаната табела, можеме да очекуваме намалување на стапката на фертилитет и зголемување на должината на животот. Постоечките позитивни стапки на природниот прираст на населението ќе се забават во следните десет години и можеме да очекуваме негативен природен прираст до крајот на следната деценија. Притоа, важна улога во развојот на населението играат надворешните Модели на миграција. Значењето на работната миграција може да се набљудува директно, и би требало да биде на многу високо ниво на девизните дознаки врз БДП-то (директни дознаки од над 2,5 % во 2010 година, а се очекува вкупните дознаки да достигнат до 17 % во 2020 година). Можен проблем во иднина може да биде промена на миграцијата на постојана основа, особено со висок ризик од одлив на мозоци во однос на високата плата. Ова прашање може да се размножи во случај на успешно пристапување кон Европската унија.